हमिद दलवाई तूमच्या कार्याला शतशः नमन
३ मे १९७७ ही फक्त तारीख नाहीये . आज ४५ वर्षांनंतर सुद्धा अत्यंत कट्टर , रुढीग्रस्त , पंरपरेच्या जोखड्यात अडकलेल्या एका समाजातील एका समाजसुधारकांच्या मृत्यूची तारीख आहे ही , त्या महान समाज सुधारकांचे नाव आहे हमीद दलवाई . कोकणात जन्मलेल्या या समाजसुधारकाने आपल्या उणापुरया ४४ वर्षाच्या आयुष्यात हिमालयापेक्षा मोठे कार्य केले . ते सुद्धा आज २०२२ साली सुद्धा अत्यंत रुढीग्रस्त असणाऱ्या समाजात .आज तो समाज घटक इतका रुढीग्रस्त असेल तर ४५ वर्षांपूर्वी किती रूढिग्रत असेल याची कल्पनाच केलेली बरी . हमीद दलवाई ज्या समाज घटकाचे प्रतिनिधित्व करतात त्या समाज घटकात अत्यंत मोजके शब्दशः हाताच्या बोटावर मोजता येतील इतकेच समाज सुधारक झाले त्यातील एक महत्तवाचे नाव म्हणजे हमीद दलवाई . त्यामुळे त्यांचे कार्य अत्यंत महत्तवाचे ठरते
हमीद दलवाई यांचा जन्म 29 सप्टेंबर 1932 रोजी ब्रिटिश राजवटीत त्या वेळच्या बॉम्बे राज्यात (आताचा महाराष्ट्र) मिरजोली गावात मराठी भाषिक मुस्लिम कुटुंबात झाला. त्यांनी माध्यमिक शिक्षण चिपळूण येथे घेतले. 1951 मध्ये मॅट्रिक झाल्यानंतर त्यांनी मुंबईतील इस्माईल युसूफ कॉलेज आणि रुपारेल कॉलेजमध्ये शिक्षण घेतले. 1950 च्या मध्यापासून आणि 1960 च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काळात, त्यांची ओळख समाजवादी पक्षाच्या राजकीय आणि सांस्कृतिक शाखा, राष्ट्र सेवा दलाशी झाली. पुढे हमीद दलवाई यांनी तरुणपणात जय प्रकाश नारायण यांच्या भारतीय समाजवादी पक्षात प्रवेश केला, परंतु मुस्लिम समाजातील सामाजिक सुधारणांसाठी, विशेषत: महिलांच्या हक्कांबाबत स्वत:ला समर्पित करण्यासाठी त्यांनी पक्ष सोडला . ज्या काळात बहुतेक लोक कट्टर धार्मिक आणि सनातनी होते अशा काळात राहूनही, हमीद दलवाई हे काही धार्मिक धर्मनिरपेक्ष लोकांपैकी एक होते. त्यांनी धर्मविशिष्ट कायद्यांऐवजी समान नागरी संहितेसाठी प्रयत्न केले आणि भारतात तिहेरी तलाक रद्द करण्यासाठी संघर्ष केला.आपल्या विचारांना आणि कार्यासाठी एक व्यासपीठ तयार करण्यासाठी, त्यांनी 22 मार्च 1970 रोजी पुण्यात मुस्लिम सत्यशोधक मंडळ (मुस्लिम ट्रुथ सीकिंग सोसायटी) ची स्थापना केली. या संस्थेच्या माध्यमातून, हमीद यांनी मुस्लिम समाजातील विशेषतः महिलांबद्दलच्या वाईट प्रथा सुधारण्याचे काम केले पीडित महिलांना न्याय मिळवून देण्यासाठी त्यांनी मदत केली. मुस्लिमांना त्यांनी त्यांची मातृभाषा उर्दू ऐवजी राज्य भाषेत शिक्षण घेण्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी मोहीम चालवली. त्यांनी भारतीय मुस्लिम समाजात दत्तक घेणे ही एक स्वीकारार्ह प्रथा बनवण्याचा प्रयत्न केला.त्यांनी मुस्लिम सेक्युलर सोसायटीचीही स्थापना केली. त्यांनी अनेक सार्वजनिक सभा, मेळावे, संमेलने आणि परिषदा चांगल्या सामाजिक पद्धतींच्या प्रचारासाठी आयोजित केल्या. ते उत्तम मराठी साहित्यिकही होते. त्यांनी इंधान (इंधन) - एक कादंबरी, लाट (वेव्ह) - लघुकथा आणि धर्मनिरपेक्ष भारतातील मुस्लिम राजकारण यांचा संग्रह - एक विचारप्रवर्तक पुस्तक लिहिले. त्यांनी आपल्या लेखनाचे माध्यम समाजसुधारणेसाठी वापरले हमीद
टिप्पण्या